Rozwój Związku Sybiraków przypada na okres
kształtowania się Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, powołanego do
istnienia przez Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Dużym autorytetem dla Polaków i dla Związku był Marszałek
Józef Piłsudski, działacz niepodległościowy, więzień syberyjski oskarżony w
roku 1887 o przygotowywanie zamachu na cara Rosji Aleksandra II.
Sybiracy w styczniu 1928 roku odbyli organizacyjne
zebranie w Gmachu Cytadeli Warszawskiej, na którym zapadła decyzja zwołania
I Zjazdu Sybiraków w czerwcu 1928 roku.
Nazwa Związku łączy się ze słowem — SYBIR —, który
dla zesłańców nie jest pojęciem geograficznym, lecz symbolem represji
caratu, a później Stalina i jego następców wobec Polski i Rodaków, zsyłanych
do łagrów i więzień na tereny b. ZSRR.
W swej działalności Związek nawiązuje do
zesłańczej przeszłości, gdyż zesłania jak cień towarzyszą wszystkim zrywom
narodu polskiego, walczącego o suwerenność narodową i państwową.
„Ukaz" carycy Katarzyny II z 29. V. 1768
roku skazuje wziętych do niewoli konfederatów barskich na zesłanie na
Syberię, obejmując około 15 tysięcy osób.
Kolejny dekret Katarzyny II z 20.VII.1795 roku
skazuje uczestników powstania Kościuszkowskiego na zesłanie syberyjskie.
W 1787 roku zesłany zostaje ks. Hugo Kołłątaj,
jako niebezpieczny przedstawiciel polskiej myśli patriotycznej.
Represje dotknęły również Adama Mickiewicza, Jana Czeczota i
Tomasza Zana, działaczy Filomackich z Wilna, których w roku 1824
skazano na przymusowe osiedlenie w głębi Rosji.
Po Powstaniu Listopadowym w latach 1830—1831
zesłania objęły około 30 tysięcy osób, a po Powstaniu Styczniowym w 1863
roku zesłano około 250 tysięcy osób.
Każdy przejaw kształtowania świadomości narodowej
rodzi kolejne zesłania jak np. w roku 1844 zesłanie ks. Ściegiennego i
chłopów z kieleckiego i lubelskiego, oraz wcielenie do batalionów
syberyjskich działaczy Związku Narodu Polskiego.
W 1879 roku zesłani zostają pierwsi
działacze ruchu socjalistycznego, a wśród nich Wacław Sieroszewski, który
prowadzi prace etnograficzne i przyrodnicze na zesłaniu w
północno-wschodnich okręgach Syberii, za co otrzymuje złoty medal
Petersburskiej Akademii Nauk.
W 1885 roku zesłani zostają działacze „Proletariatu", a w 1887 roku wśród
zesłańców znajdują się Józef i Bronisław
Piłsudscy skazani w procesie o zamach na cara Aleksandra II.
O ogromnej ilości zsyłanych Polaków może służyć
fakt, że w roku 1905, w czasie wybuchu Rewolucji na terenie Rosji przebywało
ok. 3 milionów naszych rodaków.
Nawet w okresie Polski Niepodległej zesłania nie
ustają, czego przykładem może być masowa deportacja Polaków z
przygranicznych terenów Białorusi i Ukrainy na niezamieszkałe stepy
Kazachstanu.
Związek Sybiraków w swej pracy nawiązuje do
wkładu polskiej inteligencji w kulturę i cywilizację Syberii, a jednocześnie
do swych naczelnych zadań uważa takie zagadnienia jak:
-
przekazywanie młodemu pokoleniu historii
ojców walczących o wolność Polski i
suwerenność narodową.
-
Wpajanie młodemu pokoleniu szacunku do
historii i Ojczyzny.
-
Stała praca z młodzieżą dla wpajania i
umacniania szacunku do państwa prawa
i do narodowych tradycji.
-
W spotkaniach z młodzieżą nawiązywanie do
ogromnego wkładu inteligencji polskiej
w organizowaniu patriotycznych
zrywów narodowych dla uzyskania niepodległości.
-
Uświadamianie młodzieży ogromnego wkładu
duchowieństwa polskiego dla utrzymania polskości narodu.
-
Bezpośrednie włączanie się Sybiraków w
odbudowę zniszczeń porozbiorowych, tak
materialnych, a szczególnie
duchowych, przez starania czynione dla współpracy
ziem przynależnych do
poszczególnych zaborów: rosyjskiego, pruskiego,
austriackiego.
Związek opowiada się za myślą przewodnią Rządu, że
tylko silne państwo, silne ekonomicznie, posiadające silną oświatę
społeczną, państwo patriotycznego wychowania młodzieży, państwo o silnej
armii, może stać się państwem znaczącym w Europie.
Ta myśl uwidoczniona jest w haśle: ..
.„Tylko państwo silne może być suwerenne i
cieszyć się międzynarodowym bezpieczeństwem"...
Realizacja tych zadań wypełnia każdy dzień pracy
Związku Sybiraków, aż do września 1939 roku, kiedy to na skutek działań
wojennych (1 września 1939 r. wybuch II wojny
światowej) zawiesza swą działalność, a większość członków pośpiesza jako
ochotnicy do wojska, by bronić OJCZYZNY.
Deportacje i zsyłki
Deportacje Polaków z terenów przygranicznych dawnego ZSRR rozpoczęły się
dużo wcześniej bo po roku 1934 próbowano deportować około 400 tyś.
Polaków w głąb terytorium Zw.Radz. Akcja nie udała się w pełni, była
rozciągnięta w czasie i duża część ludności uniknęła tej akcji.
Sowieckie służby specjalne wyciągnęły wnioski ze
swych niepowodzeń i już w latach 1936-37 zabrały się za przygotowanie
następnych masowych deportacji. Stalin cierpliwie czekał na okazję... Stał
się nią pakt Ribbentrop - Mołotow i wybuch II wojny światowej, która
zjednoczyła interesy brunatnego i czerwonego socjalizmu.
Za deportacje Polaków sowieci wzięli się metodycznie, bez pośpiechu.
Pierwsze konferencje gestapo - NKWD nie dotykały w zasadzie tych problemów,
dopiero trzecia konferencja w Zakopanem (luty 1940 r.) sprecyzowała
wieloletnie kalkulacje Niemców i Sowietów w planowym wyniszczeniu Polaków.
Sformułowano wówczas zarówno zasady niemieckiej "Sonderaktion", mającej na
celu wyniszczenie polskiej inteligencji na terenie Generalnej Guberni, jak i
sowieckiej metody eliminacji polskich elit na Kresach.
Bilans tych poczynań był dla Polaków szczególnie bolesny. W okresie
"sowiecko-niemieckiej przyjaźni" na Polaków wydano 104.100 wyroków śmierci
trybem zwykłym oraz 24,3 tys. trybem speckatyńskim. 6543 doły śmierci
zapełniły się ofiarami polskimi.
Zrealizowano cztery wielkie ciągi deportacji, w
których wywieziono, wedle różnych szacunków, od 1,5 do 2 mln obywateli
polskich, z których przeżyło do 1945 r. zaledwie 554 tys.
1. W nocy 9/10.12.1939 r. ("noc Sierowa i Canawy") wywieziono - przeważnie
do więzień 4.805
cywili.
2. W I deportacji, w nocy 9/10.02.1940 r. wywieziono 320 tys. leśników,
osadników - z rodzinami, ich znajomych
i sąsiadów oraz niektórych urzędników polskiej administracji.
3. W II deportacji z 13.04.1940 r. wywieziono blisko 330 tys. represjonowanych Polaków -
głównie rodzin, znajomych i przyjaciół skazanych na śmierć w
5."Katyniach".
4. W III deportacji w nocy 28/29.06.1940 r., z aktywną pomocą
repatriacyjnych komisji niemieckich, dzięki
którym Sowieci dysponowali dokładnymi spisami i adresami -
deportowano
420 tys. uciekinierów z Polski centralnej (ok.15.06.1940 r. oddzielnie 185
tys. Żydów).
5. W IV deportacji 20.06.1941 r. wywieziono ok. 300 tys. osób. Tylko
niewiele z nich zbiegło po zbombardowaniu
pociągów deportacyjnych przez Niemców 22.06.1941r. pod
Mińskiem
oraz w rejonie Berdyczowa i Żytomierza, gdy część wagonów wykoleiła się
wskutek uszkodzenia torów.
|