Inicjatorami powołania Związku Sybiraków w Krakowie byli Tadeusz Wilczyński i Wiesław Krawczyński, w latach 1944-1955 więźniowie sowieckich łagrów.
Jak większość oddziałów wojewódzkich wchodzących w strukturę krajową, krakowski Oddział został powołany uchwałą Zarządu Głównego z dnia 31 marca 1989 roku, zobowiązującą 21-osobowy komitet założycielski do zorganizowania zebrania założycielskiego.
I Walne Zgromadzenie odbyło się 13 maja 1989 roku. Na zebranie przyszło blisko 600 osób, w tym około 100 osób jeszcze nie zarejestrowanych, ale zainteresowanych sprawą. Pod rozmieszczonymi w auli Wyższej Szkoły Pedagogicznej napisami - Workuta, Kołyma, Norylsk, Kazachstan, Krasnojarski Kraj - gromadzili się ludzie, których zły los rzucił w te odległe strony.
Przewodniczący zebrania przedstawił program działalności i strukturę Związku, szczególną uwagę zwracając na obowiązek przekazywania społeczeństwu prawdziwej historii Polski okresu II wojny światowej, a także chronienia przed zniszczeniem dokumentów historycznych, dotyczących tego okresu wspomnień i pamiętników, fotografii i przedmiotów przywiezionych z łagrów, więzień i deportacji.
Po części informacyjnej odbyły się wybory do zarządu, komisji rewizyjnej i sądu koleżeńskiego. Na prezesa zarządu Oddziału został wybrany Wiesław Krawczyński, który tę funkcję pełnił do czerwca 1992 roku. Powołano cztery zespoły do realizacji zadań, jakie nakreślił Zarząd na najbliższą kadencję - komisję informacyjno-redakcyjną, charytatywną, historyczną i organizacyjną. Pierwszą siedzibą zarządu był lokal, który zajmowała grupa założycielska przy pl. Biskupim. W pierwszym okresie działalności w Oddziale było zarejestrowanych blisko 800 członków.
II Walne Zgromadzenie odbyło się 28 czerwca 1992 roku i przyniosło zmiany w składzie zarządu. Prezesem wybrano Józefa Halskiego. Od 17 czerwca 1995 roku prezesem zarządu był Jan Grodzicki, którego 26 czerwca 1999 roku wybrano na kolejną kadencję.
W pierwszym okresie działalności oddział liczył 780 członków, by już w końcu 1992 roku osiągnąć 1950. W1997 roku, po odejściu ponad 100 osób do oddziałów utworzonych w innych miastach Oddział krakowski liczył 1187 osób, a w połowie 2000 roku już tylko 1126.
Powołana w lipcu 1991 roku komisja weryfikacyjna pozytywnie zakwalifikowała dokumenty ponad 1200 osób ubiegających się o uzyskanie uprawnień kombatanckich.
Do niewątpliwych osiągnięć w pracy zarządu należy zaliczyć działalność komisji charytatywnej i powołanej w 1992 roku komisji do spraw łączności z Polakami na Wschodzie. Komisja charytatywna pod kierunkiem Władysławy Łuczyk zajęła się organizacją pomocy dla osób samotnych i będących w trudnych warunkach materialnych przyznając zapomogi pieniężne, lekarstwa, sprzęt rehabilitacyjny. Utworzono przychodnię lekarską pod kierunkiem dr Barbary Mone-Dzikowskiej, przeprowadzono kompleksowe badania pod kątem tak zwanego syndromu obozowego. Wyniki tych badań zostały następnie opracowane naukowo i opublikowane. Komisja do spraw łączności z Polakami na Wschodzie, której przewodniczy Józef Ramotowski, zajęła się zbieraniem darów przeznaczonych dla rodaków, którzy dotychczas nie powrócili do Polski. Pierwszy transport darów - 18 ton, wysłano do Kazachstanu już w maju 1992 roku, a w listopadzie 22 tony darów do miasta Kokczetaw. Transport konwojował sybirak Andrzej Kusak. W styczniu 1993 roku Komisję rozwiązano.
Piękną kartę działalności zapisała kierowana przez Aleksandrę Szemioth Komisja Historyczna, która jako jedna z pierwszych w kraju, już na początku 1990 roku we współpracy z Muzeum Historycznym Krakowa zorganizowała wystawę pod nazwą „Sybiracy - obywatele polscy - więźniowie i zesłańcy". W przygotowanie wystawy był zaangażowany cały Zarząd, a liczni członkowie Oddziału wypożyczyli organizatorom swoje pamiątki i cenne dokumenty. Pokłosiem wystawy były darowizny wielu rzeczy, co dało początek zbiorom archiwalnym Komisji Historycznej. Wystawa trwała od kwietnia do połowy czerwca, zwiedziło ją blisko 5 tysięcy osób!
Uzyskawszy w kwietniu 1991 roku oddzielny lokal przy ul. Rzeźniczej Komisja Historyczna mogła we właściwy sposób uporządkować zbiory archiwum historycznego i współczesnego, którego zasoby wciąż się powiększają o przekazywane pamiątki z Syberii, wspomnienia oraz dokumentację wydarzeń współczesnych.
W ramach obchodów Roku Sybiraka w 1993 roku Komisja Historyczna zorganizowała drugą wystawę pod nazwą „Sybiracy, historia i współczesność". Eksponaty pokazane na wystawie pochodziły ze zbiorów własnych Oddziału. W ciągu dwóch tygodni wystawę obejrzało około 600 osób. W lutym 1995 roku wystawę przeniesiono do Zakopanego.
Ekspozycja krakowska została poszerzona o liczne eksponaty wypożyczone przez Sybiraków zakopiańskich i nowosądeckich z Muzeum Tatrzańskiego. Wystawa funkcjonowała pod nazwą „Sybiracy w 55. rocznicę masowych zesłań na Sybir", trwała dwa tygodnie i odwiedziło ją około 1400 osób z całej Polski.
Wystawa „Sybiracy - obywatele Polscy — więźniowie i zesłańcy", prezentowana była w galerii Muzeum Historycznego Miasta Krakowa w okresie od 6 kwietnia do 18 czerwca 1990 roku. Duża ekspozycja - 779 obiektów - ilustrowała zesłania carskie (obrazy i grafiki znanych malarzy i różnego rodzaju publikacje - z muzeów i bibliotek krakowskich) oraz eksterminację Polaków przez władze sowieckie od 17 września 1939 roku (dokumenty, listy, fotografie, przedmioty i ubrania -wypożyczone przez Sybiraków z Krakowa).
Wystawa powstała dzięki wielkiemu zaangażowaniu trzech młodych pracowników Muzeum Historycznego i całego Zarządu I kadencji wraz z Komisją Historyczną oraz wielu członków Oddziału, którzy chętnie użyczyli, z trudem uchronione, pamiątki z Syberii.
Wystawa była znaczącym wydarzeniem dla miasta, zwiedziło ją ponad 5 tysięcy osób.
Wystawa „ Sybiracy — historia i współczesność", prezentowana była w galerii Stowarzyszenia „Wspólnota Polska" (Dom Polonii w Krakowie), z okazji Roku Sybiraka (1993); trwała 2 tygodnie, od 22 września do 10 października 1993 roku. Zwiedziło ją ponad 600 osób.
Eksponowano 280 obiektów historycznych (w większości oryginałów) i zbiory współczesne dotyczące Związku Sybiraków.
Wystawa „Tak było... Sybiracy", prezentowana była w galerii Politechniki Krakowskiej w okresie od 26 października do 20 listopada 1998 roku. Pokazano na niej całość zbiorów Komisji Historycznej oraz pewną ilość eksponatów wypożyczonych od członków Związku łącznie około 350 pozycji, w większości oryginałów.
Wystawę przygotowano z okazji 70. rocznicy powstania Związku Sybiraków i 10. rocznicy wznowienie jego działalności. Wystawie towarzyszyło dość duże zainteresowanie mediów, zwiedziło ją ponad 100( osób, w tym liczne grupy młodzieży szkół średnich Zwiedzający otrzymywali folder informujący o najważniejszych wątkach problemu zesłań Polaków na Syberię - od Konfederacji Barskiej po czasy współczesne.
Część zbiorów Komisji Historycznej pokazano na tematycznej wystawie „Polacy w Krasnojarskim Kraju", zorganizowanej przez kilka środowisk, w Bibliotece Jagiellońskiej w dniach od 28 października do 15 listopada 1999 roku. Eksponowano na niej oryginały wydawnictw, rycin i rękopisów z XIX wieku i starsze - z zasobów Biblioteki Jagiellońskiej, a także eksponaty (głównie etnograficzne) przywiezione z Krasnojarska przez tamtejszych działaczy polonijnych.
Komisja Historyczna Krakowskiego Oddziału Związku Sybiraków była jednym z trzech oficjalnych współorganizatorów wystawy.
W kwietniu 2000 roku Komisja Historyczna przygotowała małą wystawę w XX Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie, z okazji odbywającego się tam Międzyszkolnego Sympozjum Historycznego na temat eksterminacji Polaków przez władze sowieckie - Katyń, lagry, deportacje,
W 1995 roku Komisja rozpoczęła działalność edytorską wydaniem pierwszych tomów z planowanych serii „Tak było... Sybiracy" (seria wspomnieniowa) i „Materiały źródłowe do dziejów sybirackich ze zbiorów Komisji Historycznej Krakowskiego Oddziału Związku Sybiraków". W bieżącej kadencji w serii „Tak było... Sybiracy" wyszedł z druku 2 tom - Dzieciństwo na Syberii i 3 tom - Polki na Syberii, tom 4 - Eugeniusz Woj-tasiak „Wspomnienia skazańca z Kołymy" tom 5 -„Różne losy zesłańców", a w Materiałach źródłowych tom 2 - Materiały źródłowe do dziejów sybirackich, „Listy z Syberii", oraz zbeletryzowane wspomnienia Józefa E. Dumańskiego „ Opowieści dziadka Jo-Jo " i Antoni Ratyński „Sybiracy, zesłańcy carscy, związani z Krakowem". Od sierpnia 1989 roku wydawany jest informator Oddziału „Sybirak" redagowany kolejno przez Zofię Ciesielską, Józefa Halskiego i Teodora Gąsiorowskiego. Antoni Ratyński prowadzi Kronikę Oddziału.
Do najważniejszych osiągnięć wielokierunkowej działalności należy:
- ufundowanie tablicy pamiątkowej ku czci zmarłych i pomordowanych na    Syberii, wmurowanej w krużgankach Domu Loretańskiego przy kościele    oo. kapucynów, odsłoniętej 17 września 1989 roku;
- ufundowanie sztandaru Krakowskiego Oddziału poświęconego w czasie    uroczystej mszy świętej w kościele oo. kapucynów 17 września 1991    roku;
- nadanie nazwy „Sybiraków" projektowanej ulicy w XVII Dzielnicy Krakowa    w obrębie Nowej Huty, w dniu 15 września 1997 roku. Odsłonięcia tablicy    z nazwą ulicy Sybiraków dokonali Wiesław Krawczyński i Jan    Grodzicki.
W roku 1998 - roku ważnych rocznic - ufundowano tablicę pamiątkową poświęconą patronowi Sybiraków św. Rafałowi Kalinowskiemu. Tablicę, wmurowaną w kaplicy Św. Rafała w klasztorze Karmelitów Bosych koło Krzeszowic, poświęcił ksiądz kardynał Franciszek Macharski. Uroczystości odbyły się 11 maja podczas ogólnopolskiej pielgrzymki Sybiraków do Czernej.
Rok 1999 był ostatnim rokiem działalności zarządu III kadencji. Wybory nowego zarządu odbyły się w czasie Walnego Zgromadzenia Delegatów 26 czerwca.
Oddział uczestniczy w działaniach całego Związku Sybiraków.
W latach 1998-2000 udzielił wsparcia finansowego na różne wspólne cele
- Sybirakom z terenów dotkniętych powodzią - 3600 złotych
- na pomnik Grób Nieznanego Sybiraka w Białymstoku - 1000 złotych
- na dzwon „Św. Rafał" do katedry w Irkucku - 300 złotych
- na pomnik Zesłańca Sybiru we Wrocławiu – 2300 złotych.
Czynnikiem konsolidującym społeczność Sybiraków są wszelkiego rodzaju uroczystości rocznicowe i religijne. Do ważniejszych zalicza się doroczna majowa pielgrzymka na Jasną Górę w Częstochowie, krakowska pielgrzymka do grobu patrona Sybiraków św. Rafała w Czernej koło Krzeszowice, obchody Dnia Sybiraka -17 września zawsze poprzedzone mszą św. w kościele oo. kapucynów, a przede wszystkim spotkania opłatkowe gromadzące zawsze od 300 do 400 Sybiraków i licznych gości, a wśród nich księży kapelanów, przedstawicieli zaprzyjaźnionych organizacji kombatanckich i władz miejskich.
150 Sybiraków szczególnie oddanych sprawom i idei Związku zostało odznaczonych Odznaką Honorową Sybiraka. Ponad 20 osób nie będących członkami Związku, ale wspierających jego działalność, również odznaczono Honorową Odznaką. Zarząd Główny przychylił się do wniosku Zarządu Oddziału i przyznał 9 zbiorowych Odznak Honorowych Sybiraka.
Skocz do góry